«Մեր կինոպոեզիան միշտ ավելի ուժեղ է, քան կինոհերոսը»

«Իրատես»-ի հյուրն է ՀՀ պետական և միջազգային բազմաթիվ մրցանակների դափնեկիր, ՀՀ ժողովրդական արտիստ, «Մովսես Խորենացի» շքանշանակիր, «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի հիմնադիր տնօրեն, կինոբեմադրիչ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԸ:

«ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ՄՆԱՑԱԾ ՄԱՐԴՈՒ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻՑ ՓԱԽԱԾ ՄԱՐԴՈՒ ՄԻՋԵՎ»

-Պարոն Խաչատրյան, առիթներ ունեցել ենք անդրադառնալու «Անվերջ փախուստ, հավերժ վերադարձ» ֆիլմաշարի «Հայկ. փախուստ» ֆիլմին: Մեկ անգամ ևս փորձենք հասկանալ, թե հայի մասին զուտ հայկական խնդրի համատեքստում, հայի դիտանկյունից ներկայացված այս ֆիլմն ինչպե՞ս արժանացավ միջազգային հանրության և մասնագետների բարձր գնահատականին:
-«Հայկ. փախուստը» շատ բարդ ֆիլմ է: Դժվար է քսանհինգ տարի մի ֆիլմ նկարել. ֆիլմը մտածված էր այնպես, որ երեք սերնդի կյանք հնարավոր լիներ ցույց տալ միևնույն մարդու մեջ: Յոթ-տասը տարին մեկ մարդու կյանքը կարծես փոխվում է, նոր փուլ է սկսվում, նա նոր մարդ է դառնում, ուրիշ կյանքով է ապրում: Ես դա նաև իմ օրինակով գիտեմ: Ինձ հետաքրքրում էր, թե այն մարդիկ, որ տարիներ առաջ փախչում էին Հայաստանից, որ լցված էին ատելությամբ, վիրավորանքով, հիասթափությամբ, ի՞նչ փոփոխությունների են ենթարկվել այս ընթացքում: Մարդը մեծանալու հետ փոփոխվում է: Կա՛մ իմաստնանում է, կա՛մ լրիվ հիմարանում, կա՛մ դառնում է դառը կորիզ, կա՛մ տրվում քաղցր հուշերին: Ինձ հետաքրքրում էր՝ Հայաստանից փախածներն այսօր իրենց ներսում ի՞նչ են կրում, ի՞նչ են պահպանում, ի՞նչ են կորցնում, ի՞նչ են ձեռք բերում: Այդ հետաքրքրություններն ինձ տարան-հասցրին Կամչատկա, Ռուսաստան, Ամերիկա, ուրիշ տեղեր: Ամեն անգամ «Հայկ. փախուստ»-ի հերոսին հանդիպելիս տեսնում էի, որ և՛ ինքն է փոխվել, և՛ ես: Ինքը կամաց-կամաց կործանվում էր, ես ավելի ուժեղ էի դառնում: Դա մի տեսակ հակամարտություն էր Հայաստանում մնացած մարդու և Հայաստանից փախած մարդու միջև: Տարբեր տարիների տարբեր զգացողությամբ եմ նկարել ֆիլմը՝ սիրով, ջղայնությամբ, հիասթափությամբ: Դժվար էր Հայկի հետ լեզու գտնելը: Ամեն դեպքում Հայաստանը տարօրինակ ուժ ունի իր մեջ: Ինձ նման մտածող մարդը Հայաստանում աճում է, իմաստնանում է: Թեկուզ և դժվարությունների մեջ լինի, սոված մնա, ուժը չի պակասում: Դրսի մարդկանց ուժը պակասում է:
-Առանձնահատուկ էներգետիկա՞ կա Հայաստանում:
-Ինձ թվում է՝ կա: Գուցե իմ օրինակը բացառություն է, գուցե բոլորի համար չէ, բայց ինձ համար այդ էներգետիկան կա:
-Այն կա բոլորի՞ համար, թե՞ միայն հայերի:
-Ինձ թվում է՝ հայ մարդու: Որովհետև ամեն մի ազգ չի կարող ապրել Հայաստանում: Հայերը շատ պահպանողական են, ազգայնորեն պահպանողական: Օտարների սովորույթները մենք չեն ընդունում: Օտարներն էլ մեզ չեն կարող լիովին հասկանալ և ընդունել: Բայց և այնպես «Հայկ. փախուստ» ֆիլմի ասելիքը տեղ հասավ: Նիոնում եղավ համաշխարհային պրեմիերան: Ֆիլմը հասկացան և սիրեցին: Ես մտածում էի, որ դա փառատոնային ֆիլմ չէ, մրցանակ չի ստանա, որովհետև բարդ, դարդոտ պատմություն է:
-ՈՒ շատ հայկական:
-Շա՛տ հայկական: Բայց «Հայակում» ստացավ երկու մրցանակ՝ «Լավագույն ֆիլմ» և «Լավագույն ռեժիսոր» անվանակարգերում: Հետո Կոսովոյի կինոփառատոնում ստացավ ժյուրիի հատուկ մրցանակը: Մտածում էի, որ դրանով կավարտվի ամեն բան: Բայց եղավ նաև Թուրինի միջազգային կինոփառատոնի գլխավոր մրցանակը: Երեք անգամ ես ներկա եղա իմ ֆիլմի ցուցադրությանը Իտալիայում: Դրանք անցնում էին լեփ-լեցուն դահլիճներում: Իտալացիները հասկացել էին ֆիլմում բարձրացված պրոբլեմը: Բացի այդ՝ նրանց համար հետաքրքիր էր մոտեցումը, որով նկարվել էր ֆիլմը՝ խաղարկայինի և դոկումենտալի սահմանագծի վրա, երկուսի տարրերի համադրությամբ: Նրանց համար հասկանալի էր իմ կինոլեզուն: Իմ կինոլեզուն ավելի հասկանալի էր, երբ ես առանց խոսքի էի նկարում, բայց այս ֆիլմն էլ հասկացվեց:

«ՄԵՆՔ Ո՛Չ ԿԱՐՈՂԱՆՈՒՄ ԵՆՔ ՖԻԼՄ ՎԱՃԱՌԵԼ, Ո՛Չ ԷԼ ՄԵԾ ԱՂՄՈՒԿ ՍՏԵՂԾԵԼ ՖԻԼՄԻ ՇՈՒՐՋ»

-Դուք միշտ խոսում եք հայկական կինոյի տեսակի մասին, պոետիկ կինոյի մասին: Փորձենք հասկանալ, թե ի՞նչ հիմքից է այն բարձրանալու: Չէ՞ որ մենք խորհրդային տարիներին էլ ենք ունեցել հայ ռեժիսորներ, ովքեր դրսում նկատվել ու մրցանակների են արժանացել:
-Թվում էր, թե հայկական կինոն իր դանդաղկոտության, իր անշարժության մեջ հետաքրքիր չպիտի լիներ մարդկանց, աշխարհի համար: Բայց ստեղծվեց մի յուրօրինակ, պոետիկ կինո, որը գրավեց հանդիսատեսին: Հայերը պոետիկ մարդիկ են, հայկական պոեզիան միշտ արձակից ավելի բաձր է: Մեր կինոպոեզիան միշտ ավելի ուժեղ է, քան կինոհերոսը: Հայկական կինոյում գոյություն չունի իրական, կողքովդ քայլող, քեզ նման ապրող, քո դարդերն ունեցող հերոս: Նույնիսկ դոկումենտալ կինոն չունի, նույնիսկ դոկումենտալ կինոն է պոետիկ: Բայց այդ կինոն չմեկնաբանվեց, դրա կինոգետը չեղավ, դրա մասին աշխարհին իրազեկող չեղավ, մի բան, որ շատ կարևոր է: Մենք ո՛չ կարողանում ենք ֆիլմ վաճառել, ո՛չ էլ մեծ աղմուկ ստեղծել ֆիլմի շուրջ: Բայց եթե մեկ-երկու այդպիսի փորձ արվել է, մարդիկ հիացել են հայ կինոյով, ինչպես դա եղավ Պոմպիդուում, Հռոմում, Բոլոնիայում, այլուր: Բոլորը շշմել էին, որովհետև տեսել էին հայ կինոն իր ամբողջության մեջ: Գրել էին. «Մեզ համար անհայտ, հանճարեղ հայ կինոն»:
-Ի՞նչ ֆիլմերով է ներկայացվում հայ կինոն այդպիսի ցուցադրությունների ժամանակ:
-Ե՛վ հին, և՛ նոր ֆիլմերով: Ցուցադրվում են Համո Բեկնազարյանի, Հենրիկ Մալյանի, Ֆրունզե Դովլաթյանի, Բագրատ Հովհաննիսյանի, Կարեն Գևորգյանի, Արա Վահունու, Վիգեն Չալդրանյանի, Սուրեն Բաբայանի, Միքայել Դովլաթյանի, Հարություն Խաչատրյանի, այլոց ֆիլմերը: Երբ այդ բոլորը միասին են ցուցադրվում, երևում է միևնույն մտածողության, միևնույն ճաշակի դրսևորումը:
-Այսինքն՝ համապատկե՞րն է ստեղծվում հայ կինոյի:
-Այո՛: Բայց քանի որ հիմա շատ քիչ են հայկական լուրջ ֆիլմեր նկարվում, չի ձևավորվում մի ընդհանուր մթնոլորտ, որում կերևա հայկական կինոյի տեսակը: Այս մասին պետք է անպայման մտածել: Երբ ես այս առաջարկն անում եմ, ինձ հետ միշտ համաձայնում են, բայց կոնկրետ քայլեր չեն ձեռնարկում այս ուղղությամբ: Օրինակ՝ ես կուզեմ, որ մի քանի տարի կինոյի ամբողջ ֆինանսավորումը տրամադրեն երիտասարդ կինեմատոգրաֆիստներին: Տեսնենք՝ ի՞նչ դուրս կգա: Երիտասարդներն էլ, դժբախտաբար, չեն ուզում սովորել: Անգլերեն չգիտեն, բյուջե կազմել չգիտեն, ֆոնդերից փող վերցնել չգիտեն: Միայն հայաստանյան միջոցներով չես կարող ֆիլմ նկարել: Պետք է անհրաժեշտ գումարների մեծ մասը հայթայթես աշխարհից, դրսից: Վրացիները դա արագ յուրացրին, մտան «Եվրիմաժ», ձևավորեցին միջազգային հարաբերություններ, պայմանագրեր կապեցին տարբեր կինոֆոնդերի ու կինոկենտրոնների հետ, ստեղծեցին կինոյի օրենքը: Մենք այս հարցում հապաղեցինք: Մենք անհասկանալիորեն մեկուսացած ենք: Առանց այն էլ սահմաններով, աշխարհագրական դիրքի բերումով մեկուսացած ենք, բայց մեկուսացած ենք նաև մեր բնավորությամբ: Մի տեսակ ավելորդ մեծամտություն կա մեր մեջ, մտածողություն, թե մեր ինչի՞ն է պետք այս կամ այն բանը: Եթե քո լավ սցենարի համար չես կարողանում լավ բյուջե կազմել, այն նկարելու հնարավորություն ստանալ, դու պիտի գժվես, տեղդ չգտնես, ամեն ինչ անես, որ գործդ հաջողվի: Իսկ մենք ամեն ինչ դանդաղ ենք անում, այդ թվում և՝ կինոն: Երբեք չեմ տեսել, որ հայերը արագ ռիթմով մոնտաժված ֆիլմ նկարեն: Մեր տեսակն է այդպիսին՝ դանդաղաշարժ:
-Դե՜, մենք հին ժողովուրդ ենք: Մի քանի հազարամյա ժողովուրդն ինչպե՞ս կարող է երեկ-մյուս օրը հորինված ժողովրդի տեմպն ունենալ:
-Մեզնից ավելի հին ժողովուրդ հրեաները շատ լավ ֆիլմեր են նկարում:

«ԱՐՀԱՄԱՐՀՈՒՄ ԵՆ ԱՅՆ, ԻՆՉԻՑ ԾՆՈՒՆԴ ԵՆ ԱՌԵԼ, ԻՆՉԻ ՎՐԱ ՄԵԾԱՑԵԼ ԵՆ»

-Գուցե մեր լավ ֆիլմերը դեռ առջևո՞ւմ են:
-Առջևում կլինեն, եթե մենք իսկապես լուրջ ուշադրություն դարձնենք կինոյին: Տե՛ս, թե ինչ վիճակ է. կինոթատրոն չունենք, հանդիսատես չունենք, այնինչ դրսում հիանալի մասնագետներ ունենք: Ռուսաստանի ամբողջ կինոդիստրիբյուցիան հայերի ձեռքին է, բայց այդ մարդիկ ոչ մի ցանկություն չունեն համագործակցելու Հայաստանի հետ: Հայաստանից կտրված, մեծամտացած մարդիկ են: Արհամարհում են այն, ինչից ծնունդ են առել, ինչի վրա մեծացել են: Դա նույնն է, որ մարդն իր ծնողներից ամաչի, իր մանկության շորերից ամաչի, իր մանկության լուսանկարից ամաչի: Սա տարօրինակ բան է: Եթե մարդիկ հաջողությունների են հասնում Ռուսաստանում, Ամերիկայում կամ Ֆրանսիայում, ձգտում են իրենց փեշերը հեռու պահել Հայաստանից: Չգիտեմ, թե ինչն է սրա պատճառը: Մարդկանց ամենամեծ ուժ տվողը, ամենամեծ էներգիա տվողը էլի Հայաստանն է: Եվ միևնույն է, մի օր էլ այդ մարդիկ գալիս ու Հայաստանում ներկայացնում են իրենց ֆիլմերը: Որովհետև Հայաստանը երկիր է, կարող է իր ֆիլմը՝ որպես երկիր, ներկայացնել: Ոչ մի այլ երկիր իրենց ֆիլմը չի կարող ընդունել ու ներկայացնել որպես իրենը, իսկ Հայաստանը դա անում է: «Ոսկե ծիրանին» ցուցադրված հայ ռեժիսորների ֆիլմերը հրավիրվում են այլ փառատոներ՝ որպես Հայաստանի ֆիլմեր, որովհետև դրանք որպես հայկական ֆիլմեր են հետաքրքիր աշխարհին: Հայերը մի տարօրինակ մոտեցում ունեն. եթե որևէ մեկը մի լավ բան է անում, մյուսը դա չի ընդունում: ՈՒզում է ուրիշի արածի վրա խաչ քաշել, որ իր արածը երևա: Բայց արդյունքի հասնելու համար պետք է միասին գործել, միասին գնալ դեպի նպատակակետը՝ և՛ ուսման, և՛ ֆիլմ նկարելու, և՛ փառատոն անելու, և՛ արվեստ արտահանելու, և՛ այլ հարցերում: Եթե այսպես լիներ, մենք շատ առաջ կգնայինք: Մեր կինոգետները չեն համարձակվում գրել ճշմարտությունը կինոյի մասին: Խորհրդային կինոյի պարագայում էլ էր այդպես: Լավը գրում էին միայն կոմունիստական հասարակարգի կողմից ընդունված մի քանի ռեժիսորի մասին, բայց, օրինակ, Բագրատ Հովհաննիսյանի, Դմիտրի Կեսայանցի կամ Կարեն Գևորգյանի մասին չէին գրում: Այսպիսի մոտեցումները մեզ միշտ խանգարել են ու խանգարելու են: Մենք պիտի վերափոխվենք, եթե ուզում ենք ինչ-որ լուրջ բանի հասնել: Եվ սա միայն կինոյին չի վերաբերում:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ